Co zrobić, by uczelnia była dobrym sąsiadem?

Jaką rolę odgrywają kampusy w kształtowaniu przestrzeni publicznych i w jaki sposób mogą odpowiadać na oczekiwania społeczne zwłaszcza w sytuacjach zagrożenia? Takie pytania postawił sobie zespół badawczy z Politechniki Warszawskiej i opracował różne koncepcje rozwoju dla kampusu centralnego naszej Uczelni.

– Celem naszych badań było przedstawienie wizji, że uniwersytety powinny poszerzyć swą misję o współdzielenie zasobów z różnymi grupami społecznymi, a także pokazanie, jak można to zrobić – mówi prof. Krystyna Solarek z Wydziału Architektury PW, kierownik projektu.

Badania prowadził interdyscyplinarny zespół pracowników dwóch wydziałów PW: Architektury oraz Geodezji i Kartografii, a także z Instytutu Studiów Społecznych UW, Działu Badań i Analiz Centrum Zarządzania Innowacjami i Transferem Technologii PW oraz doktoranci i studenci.

W sieci powiązań

Uczestnicy projektu próbowali odpowiedzieć na pytania: jak włączyć tereny akademickie we wspólne systemy przestrzeni publicznych miasta, jak odpowiadać na niedobory sąsiedztw, jak znaleźć innowacyjne rozwiązania, które wspierałyby ochronę zdrowia i bezpieczeństwo ludzi wobec takiego kryzysu jak pandemia. Ze względu na przypisaną uczelniom wyższym misję społeczną, potencjał materialny i ludzki oraz kluczowe położenie w strukturze miast, mogą stać się one motorami zmian, poprawiając jakość życia społeczności akademickiej i mieszkańców, zwiększając ich bezpieczeństwo, wspierając ochronę zdrowia i umożliwiając dostęp do niezbędnych terenów i usług.

– Zbadaliśmy kilka kampusów warszawskich, zarówno pojedynczo, np. Politechnikę Warszawską czy Uniwersytet Warszawski, ale też w powiązaniu z innymi uczelniami, tak jak kompleks dookoła Pola Mokotowskiego: PW, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Szkoła Główna Handlowa, UW – wyjaśnia prof. Krystyna Solarek.

Zespół zaczął od analiz przykładów korelacji zachodzących między kampusami a przestrzeniami miast Europy i całego świata. Wyznaczając obszary do badań kierowali się tym, by odnieść się również do terenów otaczających kampusy w zasięgu ok. 500 m od poszczególnych kampusów. Kiedy okazywało się, że łączą się one z innymi uczelniami, zakres przestrzenny analiz był poszerzany.

– Przy badaniach przestrzennych z czasem zaczęliśmy się koncentrować na terenach zieleni. Analizowaliśmy skalę makro, skalę powiązań poszczególnych kampusów z ternami zieleni w Warszawie. Nasza Uczelnia charakteryzuje się tym, że nie mamy wielu takich obszarów. W sąsiedztwie jest wprawdzie Pole Mokotowskie, ale oddzielone znaczną barierą przestrzenną i od kampusu, i od terenów mieszkaniowych, które są bardzo ubogie w zieleń i tereny rekreacji – mówi prof. Krystyna Solarek.

Jest potencjał

Badacze stworzyli narzędzie pozwalające na ocenę możliwości kompensacyjnych posiadanych przez kampusy, równoważących niedobory terenów zieleni i obszarów otwartych w sąsiedztwie. Opracowano również teoretyczny model, który pozwala obliczyć niedobory i potencjały terenu, kiedy mamy odpowiednie dane – m.in. o powierzchniach zabudowy i wysokościach budynków, a przede wszystkim – o liczbie mieszkańców.

– Z naszych analiz wynika, że szczególnie w Kampusie Centralnym PW udostępnienie mieszkańcom części terenów zieleni, części terenów otwartych doprowadziłoby do znacznej poprawy wskaźników dla terenów mieszkaniowych. Jest to poważne wyzwanie – podkreśla prof. Krystyna Solarek.

Kolejna część badań dotyczyła sprawdzenia, jaki potencjał społeczny i przestrzenny mają różne uczelnie warszawskie. – Potencjał Politechniki jest ogromny, aczkolwiek jeśli chodzi o zagospodarowanie przestrzenne i odpowiedź na różne wyzwania prośrodowiskowe, to ten obszar wymaga zdecydowanej poprawy – mówi prof. Krystyna Solarek.

Kampus otwarty

Szczególnie dużo analiz zespół poświęcił na zbadanie możliwości rozwoju naszej Uczelni. - Robiliśmy eksperymenty polegające na różnych podejściach do proponowania teoretycznych strategii rozwoju kampusu PW w rejonie Śródmieścia i Mokotowa. Wniosek był taki, że na czas pandemii najważniejsze byłoby, mimo obaw o bezpieczeństwo mienia, przyjęcie idei kampusu otwartego, z włączeniem go w strukturę przestrzenną miasta – zaznacza prof. Krystyna Solarek.

Kampus otwarty to idea wynikająca zarówno ze społecznej odpowiedzialności Uczelni, współczesnych trendów rozwoju miast, jak i zbadanych przez nas niedoborów w zagospodarowaniu sąsiedztwa Politechniki i samego kampusu. Odpowiada ona na nowe oczekiwania społeczne co do sposobu zagospodarowania terenów otwartych wobec nowych form pracy, uczenia się i spędzania wolnego czasu. Część tych zmian wynikła z pandemii Covid-19, inne obserwowane są już od kilku lat.

– Przeprowadzone prace wykazały konieczność pogłębienia wykonanych badań społecznych, co jest jeszcze w chwili obecnej realizowane, jednak wszystkie inne wyniki ukierunkowały nas na myślenie o kampusie, który nazwaliśmy „otwartym” w szerokim rozumieniu tego słowa – wyjaśnia prof. Krystyna Solarek.  – Oznacza to kampus dobrze powiązany z przestrzeniami publicznymi miasta poprzez ulice, ciągi piesze, zieleń, zabudowę o wysokich walorach kulturowych i różne środki transportu. To również kampus, który integruje społeczność akademicką i sąsiadów – mieszkańców, pracowników i użytkowników innych terenów i obiektów, oferuje ciekawe przestrzenie, usługi i aktywności dla różnych grup wiekowych, a także  tereny zieleni, wzajemnie powiązane – dodaje.

Poprzez wyłączenie ruchu samochodowego z niektórych terenów kampusu zostałyby odzyskane tereny zieleni, służące poprawie jakości uczenia się i pracy w Politechnice, ale także jakości życia mieszkańców Śródmieścia. W ten sposób kampus byłby przestrzenią inkluzywną, a więc włączającą różnych użytkowników w spójne życie Uczelni i miasta.

Aby zrealizować taką ideę, należałoby podjąć wiele działań we współpracy z władzami samorządowymi (działania w skali makro). Najważniejsze z nich to budowa kładki lub innego rodzaju przeprawy łączącej Kampus Centralny z Polem Mokotowskim, a dalej – z Kampusem Południowym, zazielenianie ulic otaczających budynki Politechniki Warszawskiej, a nawet całkowita przebudowa niektórych z nich.

– Przydałoby się wprowadzenie placów o funkcji przestrzeni węzłowych, integrujących użytkowników, podkreślenie osi widokowych, usunięcie niektórych barier przestrzennych czy rezygnacja z niektórych ogrodzeń. Konieczna byłaby zapewne zmiana dokumentów planistycznych, umożliwiających niektóre nowe inwestycje – wylicza prof. Krystyna Solarek.

W skali samego kampusu (nazwanej skalą mikro) niezbędne byłoby zrealizowanie lub modernizacja kilku budynków, utworzenie terenów rekreacji, spotkań i komunikacji, zastosowanie nowych typów zieleni miejskiej, wprowadzenie atrakcyjnych elementów małej architektury.

– Przedstawiliśmy wstępne koncepcje przekształcenia struktury przestrzennej kampusu i otoczenia – zarówno w skali makro, jak i mikro. Myślę, że mogą one w przyszłości zainspirować władze Uczelni. Do fazy opracowania tych projektów włączyliśmy studentów Wydziału Architektury w ramach zajęć na specjalności magisterskiej – mówi prof. Krystyna Solarek. – Przygotowane przez nas i przez studentów różne wizje rozwoju kampusu chcielibyśmy przedstawić w formie monografii, planujemy również wystawę w Politechnice Warszawskiej, aby rozpocząć dyskusję na temat tego, jak kampus mógłby i powinien się zmieniać w dobie kryzysów. Najnowszy kryzys uchodźczy może być kolejnym elementem, który należałoby wziąć pod uwagę – podkreśla.

W projekcie uczestniczyli: prof. dr hab. inż. arch. Krystyna Solarek – kierownik projektu, dr inż. arch. Anna Cudny, dr inż. arch. Artur Filip, mgr inż. arch. Tomasz Majda, dr inż. arch. Justyna Zdunek-Wielgołaska, mgr inż. Anna Jachimowicz, mgr inż. Judyta Wesołowska (Wydział Architektury PW), dr hab. inż. Katarzyna Osińska-Skotak, prof. uczelni, dr inż. Krzysztof Bakuła, mgr inż. Sylwia Krzysztofowicz (Wydział Geodezji i Kartografii PW), dr Anna Domaradzka (Instytut Studiów Społecznych UW), mgr Magdalena Matysiak, mgr Ewa Bichta, dr Aleksandra Wycisk-Cisek (Centrum Zarządzania Innowacjami i Transferem Technologii PW), mgr inż. arch. Olga Czeranowska-Panufnik, mgr inż. arch. Władysława Kijewska (Szkoła Doktorska nr 5 PW), a także studentki Wydziału Architektury PW., inż. arch. Justyna Buczkowska i inż. arch. Katarzyna Szmołda.

Projekt „Nowe role społeczne kampusów w czasach pandemii. Eksperymentalna przestrzeń interakcji w Politechnice Warszawskiej” był finansowany w ramach realizowanego w PW programu „Inicjatywa doskonałości - uczelnia badawcza”. Znalazł się w gronie laureatów konkursu „IDUB against COVID-19”.