Wspieramy realizację misji neutralnych klimatycznie i inteligentnych miast

Co zrobić aby wesprzeć miasta w dążeniu do neutralności klimatycznej? To główny cel projektu CapaCITIES. W inicjatywie uczestniczy ponad 60 podmiotów z 15 krajów partnerskich i 6 wspierających. W Polsce współprowadzi ją Instytut Ochrony Środowiska – PIB oraz Wydział Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej. 

Miasta zajmują jedynie 4% powierzchni Unii Europejskiej. Mieszka w nich jednak aż 3/4 obywateli i generują ponad 70% światowej emisji dwutlenku węgla. To bardzo niekorzystne i niebezpieczne wskaźniki. Ich zmiana to wielkie wyzwanie, szczególnie w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu – planu, który ma pomóc przekształcić UE w nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarkę. Główne zadania to osiągnięcie w 2050 roku zerowego poziomu emisji gazów cieplarnianych netto, oddzielenie wzrostu gospodarczego od zużywania zasobów i niepozostawanie w tyle żadnej osoby czy żadnego regionu. 

Miasta europejskie mogą istotnie przyczynić się do realizacji celów Zielonego Ładu i zrównoważonego rozwoju, jednocześnie zapewniając swoim mieszkańcom czyste powietrze, bezpieczny transport, mniej zatłoczenia i hałasu. Misja Miast zaangażuje władze lokalne, obywateli, przedsiębiorstwa, inwestorów, a także władze regionalne i krajowe w celu osiągnięcia 100 neutralnych dla klimatu i inteligentnych miast do 2030 roku. Mają to być prekursorzy transformacji i centra innowacji – tak, aby umożliwić wszystkim europejskim miastom pójście w ich ślady do 2050 roku.

Współpraca to klucz

Dwuletni projekt CapaCITIES, finansowany przez UE z programu Horyzont Europa, wspiera budowę platformy dialogu na rzecz transformacji klimatycznej polskich miast, zrzeszającej kluczowych uczestników procesu transformacji, czyli władze krajowe, regionalne i miasta. Osiągniecie celu neutralności klimatycznej wymaga współpracy koordynacji i innowacji na wielu poziomach zarządzania. 

– Chcemy wspierać budowę modelu wielopoziomowej i międzysektorowej współpracy na rzecz realizacji celów misji miast inteligentnych i neutralnych klimatycznie – mówi dr inż. Katarzyna Rędzińska – kierująca projektem CapaCITIES na Politechnice Warszawskiej. – W praktyce oznacza to stworzenie warunków do spotkania i dialogu osób decyzyjnych w celu wypracowania rozwiązań włączających cele misji i działania na rzecz neutralności klimatycznej w polityki rozwoju na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, w tym sposoby finansowania i regulacje prawne, tak aby likwidować przeszkody, z jakimi borykają się dotychczas miasta.

Co z polskimi miastami?

Osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2030 roku to wyzwanie, którego dobrowolnie podjęło się pięć polskich miast zakwalifikowanych do realizacji #MissionCities (misji miast). Są to Warszawa, Kraków, Wrocław, Łódź i Rzeszów. Skalę wyzwania i problemu pokazują analizy przeprowadzone przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy. Wykazały one, że z powodu zjawisk ekstremalnych Polska traci rocznie średnio 6 mld zł, natomiast w ciągu niespełna dwóch dekad w sumie ekstremalne zjawiska pogodowe spowodowały około 115 mld zł strat bezpośrednich. 

Przedstawiciele polskich miast misji spotkali się w grudniu 2023 roku na Krajowym Forum Miejskim. Rozmawiali o swoich działaniach w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej, barierach i dobrych praktykach, w tym o potrzebie współpracy. Odbył się wówczas pierwszy warsztat skupiający przedstawicieli wszystkich poziomów zarządzania, którego tematem było określenie możliwości wykorzystania istniejących instrumentów dostępnych na poziomie lokalnym i regionalnym. Miasta miały możliwość bezpośredniego przedstawienia swoich potrzeb przedstawicielom władz krajowych i regionalnych i ich przedyskutowania. Moderatorką warsztatu była dr inż. Katarzyna Rędzińska.

Jednym z najważniejszych elementów projektu jest realne (a nie tylko deklarowane) zaangażowanie ludzi i instytucji, które projekt realizują i których projekt dotyczy. W ramach projektu powstały grupy robocze miast, regionów, resortów i ekspertów. Do tej pory odbyło się 11 spotkań w grupach roboczych w różnych konfiguracjach, a dwunaste spotkanie to to na Krajowym Forum Miejskim. 

– Spotkanie to zainicjowało polską platformę dialogu na rzecz neutralności klimatycznej oraz zapoczątkowało cykliczne, comiesięczne spotkania przedstawicieli wszystkich poziomów zarządzania – precyzuje dr inż. Katarzyna Rędzińska. 

Nowy etap, nowe wyzwania

Projekt CapaCITIES wkroczył tym samym w drugą fazę. Polega ona na zwiększaniu krajowego wsparcia dla miast dążących do neutralności klimatycznej. Główne cele to wypracowanie modelu współpracy dostosowanego do polskich warunków i wzmocnienie zaangażowania regionalnego i ministerialnego w procesy realizacji celów #MissionCities. Wypracowano plan działań polskiej platformy dialogu, który skupia się na budowaniu politycznego wsparcia i koordynacji działań, dostosowaniu istniejących instrumentów prawnych i finansowych, wypracowaniu nowych, a w dalszej perspektywie aktualizacji polityk krajowych i regionalnych. 

Kolejne kroki to wypracowanie mapy drogowej dla polskiej platformy dialogu na rzecz neutralności klimatycznej oraz powołanie ambasadorów misji.

Politechnika w projekcie

Politechnika Warszawska została zaproszona do konsorcjum przez Instytut Ochrony Środowiska i wspólnie z nim realizuje wszystkie zadania.

– Na przykład organizujemy spotkania warsztatowe w formule „laboratoriom transformacji” (transition lab), wykorzystujemy tu metodę i narzędzia projektowania systemowego – opowiada dr inż. Katarzyna Rędzińska. – Jestem odpowiedzialna za zaprojektowanie i moderowanie warsztatów, które są elementem spotkań.

Ponadto, jako efekt prac z grupą roboczą miast, w odpowiedzi na zgłoszone zapotrzebowanie, zawiązana została międzywydziałowa grupa ekspertów PW.

– Grupa ekspertów zrzesza specjalistów z sektorów kluczowych dla neutralności klimatycznej i ma za zadanie wesprzeć miasta, w miarę potrzeb, w procesie opracowania kontraktów klimatycznych – wyjaśnia dr inż. Katarzyna Rędzińska.

This project has received funding from the European Union’s Horizon Europe Programme under grant agreement no 101056927