Kolejny etap badań naukowców z PW na terenie byłego obozu zagłady Treblinka II

W tym roku nasi naukowcy kontynuowali program badań nieinwazyjnych prowadzonych przez Politechnikę Warszawską na terenie byłego obozu zagłady Treblinka II. Celem tegorocznych prac było szczegółowe rozpoznanie przebiegu dróg wewnętrznych obozu, ze szczególnym uwzględnieniem traktu prowadzącego w kierunku komór gazowych. 

–  Wykorzystaliśmy zestaw uzupełniających się metod pomiarowych: fotogrametrię z użyciem dronów – UAV, pomiary geodezyjne RTK GPS, naziemny skaning laserowy oraz metody geofizyczne: georadar – GPR, magnetometrię i konduktometrię. Połączenie tych danych pozwoliło na wstępne odwzorowanie reliktów dawnych struktur komunikacyjnych i ich analizę w odniesieniu do wcześniejszych interpretacji topograficznych – mówi dr inż. Sebastian Różycki z Wydziału Geodezji i Kartografii PW. 

Tegoroczny sezon terenowy zakończył się w połowie września, a obecnie trwa szczegółowa analiza i korelacja uzyskanych wyników z danymi z wcześniejszych kampanii badawczych. Wszystko wskazuje na to, że uda się odtworzyć prawie pełny przebieg drogi prowadzącej do komór gazowych, co stanowi jeden z kluczowych celów całego programu. 

– To odkrycie ma charakter przełomowy, ponieważ po raz pierwszy możliwe będzie pełne połączenie układu komunikacyjnego z rozmieszczeniem poszczególnych stref funkcjonalnych obozu, potwierdzając jednocześnie wyniki wcześniejszych analiz archiwalnych. Uzyskane wyniki stanowią istotny etap w procesie rekonstrukcji topografii obozu zagłady Treblinka II. Pozwalają na coraz pełniejsze zrozumienie układu przestrzennego miejsca oraz dynamiki jego zniszczenia i przekształceń po 1943 roku – podkreśla dr Różycki. – Do tej pory zbadano około 70% powierzchni byłego obozu, obejmując wszystkie główne strefy – od rampy kolejowej, przez drogi i obszary zaplecza technicznego, po teren, gdzie znajdowały się komory gazowe i Lazaret. Wyniki te stanowią solidną podstawę do dalszej rekonstrukcji cyfrowej i opracowania spójnego modelu 3D całego założenia.

Największym wyzwaniem podczas prowadzonych badań był teren w rejonie pomnika głównego oraz fragmenty współczesnego lasu, gdzie kontynuował się przebieg odkrytej drogi. Jak tłumaczy dr Różycki – ślady po dawnym ciągu komunikacyjnym zachowały się bardzo płytko pod powierzchnią gruntu, a część z nich została zniszczona w trakcie budowy pomnika w latach 1959–1960. 

– Odkrywaliśmy więc niejako „pył po strukturach” – fragmentaryczne relikty po obiektach i drogach, które były niszczone zarówno w procesie likwidacji obozu przez Niemców w 1943 roku, jak i podczas późniejszych przekształceń terenu. Ze względu na stopień zniszczenia oraz charakter materiału, dostępne obecnie techniki pomiarowe nie pozwalają na uzyskanie jednoznacznych wyników, co wymaga bardzo ostrożnej interpretacji i łączenia danych z wielu źródeł.

Obraz

W badaniach uczestniczyli pracownicy i doktoranci Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej, a także współpracownicy z innych ośrodków naukowych. W skład zespołu dr. Różyckiego wchodzili m.in.: dr inż. Michał Pisz z University of Bradford, odpowiedzialny za pomiary magnetometryczne i GPR, dr Szymon Lenarczyk – archeolog oraz mgr inż. Szymon Oryński z Instytutu Geofizyki PAN, odpowiedzialny za pomiary konduktometryczne. 

Całość projektu realizowana jest we współpracy z Muzeum Treblinka, które aktywnie uczestniczy w procesie dokumentacji i interpretacji wyników. Badania były prowadzone pod nadzorem Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy, co zapewniało pełny szacunek dla religijnego charakteru miejsca oraz zgodność działań z zasadami halachicznymi, obowiązującymi przy badaniach na terenach o charakterze grzebalnym.

Dalsze plany badawcze

W kolejnych etapach planowane są prace w północno-zachodniej części terenu obozu, tzw. strefie przyjęć, gdzie naukowcy spodziewają się reliktów zaplecza technicznego i infrastruktury pomocniczej. Równolegle trwają prace nad opracowaniem pełnej topografii obozu oraz cyfrowej wizualizacji 3D, które staną się częścią nowej koncepcji wystawy i narracji przestrzennej powstającego nowego Muzeum Treblinka, przygotowywanego przez Żydowski Instytut Historyczny (ZIH).

Rezultaty tegorocznych badań mają bezpośredni wpływ na kształt przyszłego upamiętnienia tego miejsca, a cały projekt jest finansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu badań i dokumentacji miejsc zagłady. Co ważne, w ramach prac prowadzonych w 2025 roku nasi naukowcy opracowują również nowatorskie formy prezentacji wyników badań – w tym drukowane w 3D modele artefaktów oraz opisy w alfabecie Braille’a, przygotowywane z myślą o osobach niewidomych i słabowidzących.

– To pierwsze tego typu działania w Polsce w kontekście badań nad miejscami zagłady, mające na celu umożliwienie wszystkim odbiorcom – także osobom z niepełnosprawnościami sensorycznymi – bezpośredniego kontaktu z dziedzictwem materialnym i symbolicznym Treblinki. Takie podejście stanowi ważny krok w kierunku włączenia grup dotychczas wykluczonych z doświadczenia wystaw historycznych, szczególnie w odniesieniu do badań nieinwazyjnych, których wyniki trudno dotąd było przekazać w formie namacalnej – zaznacza dr inż. Sebastian Różycki.