Naukowcy z GIK PW badają teren Obozu Zagłady w Treblince

Na początku lipca rozpoczęły się prace badawcze na terenie Obozu Zagłady Treblinka II. Zespół naukowców pod kierownictwem dr. inż. Sebastiana Różyckiego z Zakładu Fotogrametrii, Teledetekcji i Systemów Informacji Przestrzennej Wydziału Geodezji i Kartografii PW realizuje projekt naukowy, którego celem jest weryfikacja lokalizacji nowych komór gazowych i rusztów paleniskowych na obszarze byłego obozu. To już kolejny etap badań realizowany przez ekspertów z PW. 

Prace badawcze prowadzone są w ramach projektu pt. „Nowe komory gazowe oraz ruszty paleniskowe: badania poszukiwawcze i inwentaryzacyjne na obszarze Obozu Zagłady Treblinka”. Badania finansowane są przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Celem naukowców jest potwierdzenie lokalizacji tzw. nowych komór gazowych i rusztów - najważniejszych miejsc związanych z topografią obozu oraz procesem masowej eksterminacji. Zadaniem ekspertów są też działania ratunkowe na obszarze tzw. Czarnej Drogi, łączącej Obóz Zagłady Treblinka II i Karny Obóz Pracy Treblinka I – w czerwcu tego roku decyzją Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego droga została zamknięta dla ruchu kołowego z uwagi na fakt, że do jej powstania Niemcy wykorzystali elementy macew, żydowskich nagrobków. Prace są prowadzone pod nadzorem przedstawiciela Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy.

Prace naukowców z PW na terenie obozu trwają od lat

Badacze z Politechniki Warszawskiej prowadzą prace na terenie obozów Treblinka I i Treblinka II już od wielu lat. Dzięki ich wysiłkom udało się zweryfikować granice obozu Treblinka II, a także zlokalizować tzw. stare komory gazowe. Tegoroczne badania skupiły się na terenie położonym pomiędzy pomnikiem ofiar obozu zagłady w Treblince a tzw. rusztem, czyli symbolicznym pomnikiem upamiętniającym spopielone zwłoki więźniów obozu. 

W 2022 i 2023 roku na wybranych fragmentach obszary byłego Obozu Zagłady Treblinka II naukowcy wykonali badania z wykorzystaniem georadaru, magnetometru i konduktometru. Wyniki prospekcji geofizycznych wskazały miejsca, gdzie na początku lipca przeprowadzono badania sondażowe. Anomalie geofizyczne, na jakie natrafili badacze, pozwoliły na wytyczenie prostokąta – miejsca, gdzie prawdopodobnie znajdują się tzw. nowe komory gazowe. 

Badania prowadzone z użyciem metod geofizycznych pozwalały przypuszczać, że fundamenty tzw. nowych komór gazowych zlokalizowane są na niewielkiej głębokości. Wytypowane obszary wyznaczono w terenie z precyzją centymetrową. Prace archeologiczne prowadził zespół (firma Wykop na Poziomie), który uczestniczył w projektach realizowanych przez Politechnikę Warszawską na obszarze obozu w 2022 i 2023 roku. 

Według pierwszych ustaleń udało nam się zlokalizować nowe komory gazowe na terenie Obozu Zagłady Treblinka II. Nasze odkrycie potwierdzają nie tylko wyniki badań sondażowych, ale również ich korelacja z relacjami świadków i więźniów obozu, którym udało się z niego uciec w podczas powstania, które wybuchło 2 sierpnia 1943 roku. Badania będą trwały dalej. Obejmować one będą analizę artefaktów, które podczas sondaży udało nam się pozyskać. Można powiedzieć, że badania na terenach byłych obozów zagłady zostały definitywnie zakończone przez nasz zespół. Odkrycie dokonane przez zespół Politechniki Warszawskiej to ostatni etap poszukiwań najważniejszych obiektów związanych z ośrodkami zagłady w Bełżcu, Sobiborze i Treblince - mówi dr inż. Sebastian Różycki, kierownik zespołu badawczego z PW.

Choć obóz Treblinka II istniał stosunkowo niedługo, bo nieco ponad rok, był drugim największym obozem zakłady w okupowanej Europie pod względem liczby ofiar – tuż po Auschwitz-Birkenau. Został utworzony w ramach akcji „Reinhardt”, a kierowano do niego transporty więźniów z gett żydowskich w całym kraju i Europie. Wg źródeł IPN w obozie zginęło ok. 850 tys. Żydów. Po powstaniu, które wybuchło w obozie w sierpniu 1943 r. Niemcy rozpoczęli likwidację obozu i zacieranie śladów. Nie tylko wyburzono budynki, ale też zaorano teren obozu i założono na jego terenie gospodarstwo rolne. 

Największym wyzwaniem podczas prowadzonych prac była świadomość w jakim miejscu podejmujemy prace. Celem było zlokalizowanie nowych komór gazowych, które powstały w celu zastąpienia starych komór, które nie spełniały swojej roli w procesie zagłady ludności żydowskiej. Kolejnym bardzo ważnym aspektem było przestrzeganie aspektów prawa halachicznego. Podczas prac wspierał nas przedstawiciel Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy. Powodowało to, że prowadzone badania różniły się od jakichkolwiek badań archeologicznych prowadzonych w Polsce jak i zagranicą. Sam sposób prowadzenia badań terenowych był ustalony wcześniej, a w ramach realizowanego projektu powstały, pierwszy raz w historii prac prowadzonych w takich miejscach, wytyczne i wskazówki. Materiał ten jest unikatowy w skali światowej - podkreśla dr inż. Sebastian Różycki

Przez wiele lat teren obozu był dobrze ukryty. Dopiero wysiłki badaczy pozwoliły odtworzyć jego rozmiar, topografię i tragedię, jaka się tu rozegrała. Wyniki prac badawczych zespołu naukowców z PW zostaną przedstawione we wrześniu podczas seminarium w ramach Festiwalu Nauki, który odbędzie się na Politechnice Warszawskiej.