HarSval – harmonizacja polsko-norweskiej współpracy badawczej na Svalbardzie

Polsko-norweski projekt HarSval realizowany na Wydziale Geodezji i Kartografii PW ma na celu wzmocnić stosunki dwustronne między Norwegią a Polską, rozszerzyć sieci partnerów oraz zakres dotychczasowych działań badawczych, a także zapewnić transfer wiedzy, technologii i najlepszych praktyk. Jest finansowany z grantu EEA i środków Funduszy Norweskich 2014-2021 w ramach programu Badania Podstawowe. 

Prace związane z realizacją HarSval (Bilateral initiative aiming at Harmonisation of the Svalbard cooperation) trwają od marca 2024 r. Projekt został zainicjowany przez Polskie Konsorcjum Polarne, a we współpracę zaangażowano 11 partnerów z Polski oraz 14 partnerów z Norwegii. Liderem projektu jest Centrum Studiów Polarnych Uniwersytetu Śląskiego. 

Naukowcy z PW w międzynarodowym projekcie

Zadania realizowane w ramach inicjatywy HarSval podzielono na cztery główne obszary działań: 

• WP1: Działania mające na celu modernizację i standaryzację systemu monitoringu Svalbardu w obszarach priorytetowych dla polskiej i norweskiej społeczności polarnej. 
• WP2: Działania mające na celu rozwój kompetencji i umiejętności, umiędzynarodowienie oraz zwiększenie widoczności polskiej społeczności polarnej, realizowane we współpracy polsko-norweskiej. 
• WP3: Działania w obszarze FAIR data i otwartej nauki. 
• WP4: Działania w zakresie popularyzacji, komunikacji i zarządzania. 

Działania zespołu z Politechniki Warszawskiej w składzie: Kinga Węzka (kierownik), Dariusz Gotlib, Marcin Rajner, Dominik Próchniewicz, Joanna Pluto-Kossakowska, Kamil Choromański, Miłosz Gnat, Paweł Kowalski, Andrzej Głażewski i Hubert Świech zostały zdefiniowane w każdym z obszarów. 

W ramach pakietu roboczego WP3 zespół naukowców PW, będąc jego liderem oraz głównym wykonawcą, zaprojektuje i wykona podstawowe komponenty Centralnego Serwera Usług Geoprzestrzennych dla Polskiej Bazy Danych Polarnych (PPDB). Opracowana Baza Danych będzie składać się z narzędzi umożliwiających integrację z innymi polarnymi bazami danych badawczych (np. SIOS Data Access Portal) – tłumaczy mgr inż. Kinga Węzka, kierownik zespołu z ramienia Politechniki Warszawskiej. 

PPDB zostanie zbudowana z wykorzystaniem opartej na chmurze platformie informatycznej Centrum Analiz Geoprzestrzennych i Obliczeń Satelitarnych (CENAGIS). Ponadto PPDB będzie posiadała wdrożone narzędzia i aplikacje do geowizualizacji i analizy danych, z uwzględnieniem wykorzystania big data i sztucznej inteligencji. W ramach WP3 zespół PW zajmie się również wspieraniem udostępniania danych przez wykwalifikowanych Data Stewardów. Prowadzone będą warsztaty i szkolenia w celu zwiększenia umiejętności naukowców w zakresie udostępniania danych zgodnie z zasadami FAIR - najbliższe warsztaty dla członków projektu oraz dla przedstawicieli PKPol odbędą się 20-21 czerwca w Ośrodku Naukowo-Dydaktycznym w Józefosławiu. Warsztaty poprowadzą specjaliści z norweskich instytucji partnerskich oraz przedstawiciele Narodowego Centrum Nauki (NCN). 

W ramach działań związanych z obszarem WP1 zespół PW aktywnie uczestniczy w działaniu WetSnowEx (Interdyscyplinarne badanie ekosystemów śniegu na Svalbardzie w okresie topnienia). Planowane badania mają na celu określenie możliwości wykorzystania zdjęć satelitarnych do analiz zmienności zasięgu pokrywy śnieżnej i lodowej oraz badania ich właściwości takich jak albedo czy stopień topnienia (faza). W ramach tego zadania dodatkowo przeprowadzono badania terenowe i zebranie danych w celu opracowania metodyki rozpoznawania pokrywy śnieżnej i lodowej oraz próba jej klasyfikacji z wykorzystaniem metod uczenia maszynowego. W wyniku przeprowadzonych eksperymentów na 3 obszarach badawczych w Svalbard z wykorzystaniem danych wielospektralnych Dove (Planet) wykazano wysoką przydatność tych zobrazowań do wyznaczenia zasięgów pokrywy śnieżnej. Duża fluktuacja pokrywy śnieżnej w trakcie sezonu topnienia pozwala na szczegółowe określenie zasięgów śniegu oraz obszarów odkrytych (z roślinnością oraz skał). 

Duża fluktuacja pokrywy śnieżnej w trakcie sezonu topnienia pozwala na szczegółowe określenie zasięgów śniegu oraz obszarów odkrytych (z roślinnością oraz skał) co widoczne jest na poniższej sekwencji obrazów z rejonu Hornsund z częściowo widocznym lodowcem Hansa. Zaprezentowane zobrazowania przedstawione są w formie kompozycji barwnych z wykorzystaniem bliskiej podczerwieni (stąd roślinność widoczna jest w kolorach czerwieni) z okresu od kwietnia do sierpnia 2022 roku.   

Ponadto w ramach działania WetSnowEx zespół PW latem tego roku wykona również pomiary przyspieszenia siły ciężkości na terenie Polskiej Stacji Polarnej Hornsund z wykorzystaniem grawimetru sprężynowego. Wykonane pomiary stanowić będą epokę początkową dla przyszłego monitorowania zmian przyspieszenia siły ciężkości w obrębie fiordu Hornsund na Svalbardzie. Wyznaczenia wartość przyspieszenia siły ciężkości dostarczają pośrednich informacji na temat procesów geodynamicznych zachodzących w skali lokalnej, a ich wspólna interpretacja z danymi GNSS dostarcza cennych informacji o dynamice zmian środowiska wokół stacji pomiarowych.   

W ramach działań w obszarze WP2 przedstawiciele zespołu PW zrealizują staże w norweskich instytucjach badawczych.